Çocuk ve Ergenlerde Teknoloji Ekran Kullanımı ve Uyku Problemleri

         Tüm Dünya’da teknolojinin gelişmesiyle akıllı telefon, tablet, televizyon ve internet,  hem ihtiyaç haline gelen, hem sosyalleşme biçimi olarak değerlendirilen, (özellikle 2019 yılı pandemi sebebiyle) hem eğitim/öğretim aracı olarak çeşitli alanlarda kullanılan bu elektronik aletler, yetişkinlerin ve çocukların hayatlarında oldukça önemli bir yere sahiptir. Neredeyse herkesin evinde en az birinin bulunması, ebeveynler ve çocuklar arasında yaşanan problemlerden biri olarak sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Kullanım süreleri ve yöntemleri son dönemde en çok tartışma oluşturan  konularından biridir.

         Literatürde “ekran zamanı” Rideout tarafından 2013 yılında, televizyon, video oyunları, bilgisayar, akıllı telefon ve tabletler gibi mobil cihazları kullanmak için harcanan zaman olarak tanımlanmıştır. Son dönemlerde yapılan çalışmalar;  ebeveynlerin en çok zorlandığı durumlardan biri olan; ekran zamanının çocukluktan yetişkinliğe uzanan gelişimsel evrelerde, “hangi yaşlarda, ne kadar süre ile, ne biçimlerde, nasıl, ne kadar, ne amaçla kullanılması gerektiği” gibi sorulara ışık tutmakta ve kaynak oluşturmaktadır. Teknoloji kullanımının “çocuk ve ergenler” bakımından hem olumlu, hem olumsuz yönleri kullanım miktarına bağlı olarak oldukça değişkenlik göstermektedir.

Literatüre göre ekran süresi ile uyku problemleri arasında oldukça güçlü bir ilişki vardır. Araştırmalar uykunun, bilişsel performans, fizyolojik süreçler, duygu düzenleme ve yaşam kalitesi açısından oldukça önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Yetersiz uyku, artmış obezite ve metabolik fonksiyon bozukluğu riski dahil olmak üzere birçok olumsuz fizyolojik sonuçlarla ilişkilendirilmektedir. Uyumadan önce teknolojik cihaz ekran kullanılmasının, çocuklar arasında geç uyanmak ve gündüz yorgunluğu gibi bozulmuş uyku sonuçları ile ilişkili olduğu ileri sürülmüştür.

         Araştırmacılar tarafından dijital teknolojik cihazların kullanımının uykuyu nasıl etkilediğini açıklamak için çeşitli dinamikler ileri sürülmüştür. Bu dinamiklerden ilki, cihazların ekranlarından yayılan ışığın özellikle kısa dalga boyu ışığının, melatonin gibi uyku için gerekli hormonların salınımını baskılayabileceği, azaltabileceği ve sonuç olarak sirkadiyen ritmi yani biyolojik saati, geciktirebileceğidir.

Ebeveynler, çocuklarının teknolojik cihazları yatmadan önce veya yataktayken kullanmalarını engelleyerek veya sınırlayarak çocuklarının daha kaliteli bir uyku düzenine sahip olmasını sağlayabilirler. Örneğin en az 1 saat önce ekrana erişimi sınırlamak veya engellemek, uykuya geçişi oldukça kolaylaştırabilir. Ayrıca ebeveynler çocuklarını ekranla değil akranla oynamalarını teşvik ederek çocuğun fiziksel aktivite seviyesini arttırarak uyku kalitesinin gelişmesine katkı sağlayabilir. Erken çocukluk dönemindeki çocuklar için ise, ebeveynle geçirilecek kaliteli zaman veya uyku ritüelleri oluşturmak; çocuğun fiziksel olarak rahatlamasına ve uykuya geçişini kolaylaştırmasına yardımcı olmaktadır.

Uzman Klinik Psikolog Zeynep Kurt